Çocukluk yıllarımda kahve ile ilgili çok şey hatırlamıyorum. Ne kız istemelerde, ne de özel günlerde kahvenin pek bahsi geçmezdi çevremizde. Kahve bize çok yabancıydı, belki de daha çok zengin işiydi. Zaman zaman beğlerin, ağaların evlerinde kaynar, kısa süreliğine de olsa kokusu yayılırdı.

Daha çok çay içilir, çay ile ilgili hikayeler hayatımızda yer alırdı.

Bu gün savaşın bin bir kötülüğü altında ilim ilim inleyen Suriye’den getirilen çayın yolculuğu sırasına yaşanan olaylar ve mayınlara basan kaçakçılar çay sohbetlerin temelini oluştururdu. Kaçak çay deyimi de buradan gelirdi zaten. En iyi , en güzel çayı, en yaman kaçakçılar getirirdi.

Böylelikle doğduğum kentte gün daha ışımadan çayla başlar, gün boyu çay hayatın bir parçası olurdu. Kahve ise çayın gölgesinde kalır, daha çok zengin meclislerin içeceği olurdu. Halen de öyle. Çay her yerde, her zaman amade.

Kaçakçılar kahvede getirirdi ama biz görmez, duymazdık. Hem pahalı, hem de tadı bize uzaktı. Acıya çalardı, yeterince acı vardı zaten hayatımızda, rengi de bize çekici gelmiyordu.

Kaçak çay tartışmasız hayatımızın bir parçasıydı. Çayla büyüyor, çayla yatıyorduk.

Ama kahve de az değildi, sinsice hayatımıza girmiş, giderek yayılmaya başlamıştı. Kokusu fena çarpıyor, bağımlılık yaratıyordu. Zengin işiydi ama az da olsa hayatımıza girmişti.

Oysa zenginleşmemiştik, belki de kahve bollaşmış, çayla rekabet etme düzeyine gelmişti.

Taneleri alıç tanelerine benziyordu. Biraz daha yeşil ve sanki içe doğru bükümlü. Çuvallarla geliyor, evlerde kavruluyor, bakır el değirmenlerinde çekilerek, toz haline getiriliyor ve sonra da tadını versin diye sıcak suda kaynatılıyordu.

Sert bir içimi, acı bir tadı vardı. Kimisi mıra diyordu, kimisi acı kahve. Sonra başka başka isimler.

…

 

Böylelikle kahve hayatımıza girmiş oldu. Ama ben çocukluk yıllarımda kahvenin tadını hatırlamıyorum. Sanırım bana kahve içmek düşmedi, ağır misafirlerimize sunuldu. Bundandır ki kahve bana  yabancı, tadına hala alışamadım.

Zaman zaman bir avuç alsa da evde bulundurduk. Hatta evimize kahve hiç girmedi desem yalan olmaz. Ne annem, ne de babam kahveyi sevdi. Sadece misafirler için kuytuda saklandı…

Ama biz sevmesek de kahve türkülere konu oldu, sokakta, evlerde oldukça fazla görünür oldu.

Kafeler giderek çoğaldı, yoksulluk kokan mahallelere kadar ulaştı.Kahve ticareti geliştikçe, evlere ulaşması da kolaylaştı.

O yıllarda bir türkü yayılıyordu kahve kokusuyla birlikte. Bir kahveci çırağının hikayesiydi aslında. Yoksul ve kahveci çırağı olduğu için sevdiğine kavuşamayan yoksul bir çırağın çığlığıydı.

 

“Kahve yemenden gelir

Bülbül çimenden gelir,
Yarı güzel olanın havar
Her gün hamamdan gelir

…

Kahveyi kaynatırlar

Fincana damlatırlar

Sahipsiz aşıkları

Vururlar, ağlatırlar.

… “

Anonim

 

Hepimiz kahvenin Yemen’den geldiğini, orada yetiştiğine inanıyorduk. Oysa kahvenin vatanı Yemen değil, Habeşistan’dı.

Habeşistan’da doğal olarak yetişen kahve ağaçları varmış. Kahve oradan Yemen’e, Yemen’den de tüccarlar eliyle dünyaya yayılmış.

Bu gün dünya kahve üretimini en fazla Latin Amerika’da ki ülkeler gerçekleştiriyor. Kahve ticareti o kadar gelişkin ki, çok uluslu şirketler, devasa cafe zincirleriyle dünya ticaret ağına dahil olmuşlar. Her gün binlerce ton kahve yeryüzünü dolaşıyor, evlerde, sokakta, dağda, bayırda kaynıyor, içiliyor.

Hem de çeşit çeşit. Meyvesi oldukça acı olan bu ağacın yetişme alanları da ilginç. Tropikal ülkelerde yetişiyor, petrolden sonra en fazla ticareti yapılan ürün olarak kayıtlarda ki yerini koruyor.

Yeryüzünde sudan sonra en fazla içilen içecek olarak gösteriliyor.

Tadı acı olmasına rağmen, yeryüzünde dolaşımı en fazla olan bu ilginç tohum insanoğlunun hayatına Güneybatı Hebeşistan yani Etiyopya’da bir dağ çobanının keçileri kahve çekirdeklerini yediğinde girdi. Anlatımlara göre Kaldi isimli bir dağ çobanı, sürüsünü otlatırken kahve çekirdeklerini yiyen keçilerin daha canlı ve zinde kaldığını fark etti ve bu durumu şeyhiyle  paylaştı.

Önce ağaçta yetişen meyvenin çekirdeğinin suyunu deneyen ve acı tadını beğenmeyip, ateşe atan şeyh, ateşten yükselen aromalı kokuyu alınca, bu kez kavurduktan sonra suyunu içer. Şeyh zamanla kahvenin etkisinin farkını  görür ve çevresine de ikram eder. Böylelikle kahve insanların hayatına girmiş olur.

Çoban her zaman ki gibi keçilerini otlatmaya devam eder, şeyh gece uykusunu yenmek için kahveyi yudumlar ama bazıları kahvenin karşı konulmaz aroması ve kokusunu ticari meta haline getirerek, büyük paralar kazanma sürecini başlatır.

Kahve, 11. yüzyılda anavatanı Habeşsistan’tan Yemen’e, oradan da Arap Yarımadasına yayılır ve “qahwah” ismiyle tanınır. 16. yüzyıl başlarında ise önce Mısır’a ardından dünyanın değişik ülkelerine yayılır. Ulaştığı her yerde kök salar, sokaklardan evlere, evlerden sohbet meclislerinin vazgeçilmez içeceği olur. Kahvenin dolaşımı öyle hızlı yayılır ki, ticarette ki yeri giderek büyür ve önemli bir ticaret ağına döner.

Kahve artık bir nostaljik içecek olmaktan öte, her köşe başında ulaşılan bir içecek haline gelir.

 

 

Fotoğraflar:

1. Siyah Beyaz olanlar
   

   Sebastião Salgado Chronicles Kahve Tarlaları adlı çalışmasından.

2. 5 ve 6 fotoğraf County Wicklow
3. 7.fotoğraf Engin Akyurt
4. 8-9-11 Ernestro Rodriguez
5. 10 fotoğraf Kahveci Baba