Hevsel Bahçeleri Hazan Mevsimi

Hevsel Bahçeleri,Diyarbakır Surları ile Dicle nehir vadisi arasında yer alan yaklaşık yedi yüz hektarlık sulak arazidir. Binlerce yıllık tarımsal geçmişi ile günümüze kadar gelen, alanda yakın zamana kadar su değirmenleri, sulama arkları bulunan alanda kentin sebze ihtiyacı karşılanıyor. Sur ilçesinde yaşayan bir çok ailenin geçim kaynağı olan Hevsel Bahçeleri yemyeşil dokusu ile geçmişten beri ilgi odağı olduğu biliniyor.

Çok farklı türlerin ihtiyaçlarına cevap verebilecek bitki örtüsüne sahip Hevsel bahçeleri, aynı zamanda bölgenin en büyük kuş cennetidir. 180’den fazla kuş türünün yanı sıra susamuru, tilki, sansar, sincap ve kirpi gibi birçok memelinin barınağıdır.

Göçmen kuşlar tarafından bir istasyon, dinlenme, barınma ve de bir korunma yeri olarak kullanılan vadide bölgeye has kuşlar olarak bilinen boz alameceklerle pembe göğüslü ötleğenlerin yanı sıra yabani şahin, kızıl şahin, arı şahini, yılan kartalı, gökçe delice, kukumav, kerkenez ve küçük kerkenez gibi yırtıcı kuşlara da yılın hemen her mevsiminde rastlanmaktadır.Türkiye’de nadir bulunan yaz atmacalarına da ev sahipliği yaptığı biliniyor.

Hevsel Bahçeleri, 2013’te Dünya Mirası listesine girmesi için UNESCO‘ya aday gösterildi. 2015’te ise UNESCO tarafından Dünya Mirası ilan edildi ve arazinin tümü sit alanı olarak ilan edildi.

Diyarbakır’ın sebze ihtiyacının karşılandığı Hevsel Bahçelerinde 8 bin yıldır tarım yapıldığı düşünülüyor. Daha önce Diyarbakır’ın simgesi olan yeşil beyaz çizgili iri karpuz asırlar boyu Dicle Kıyısında yani Hevsel Bahçelerinde yetiştirildi.

Ancak son yıllarda nehire bırakılan atıklar, kum ocakları ve ımar alanlarının Dicle Kıyısına yaklaşması nehir ve Hevsel Bahçelerinin florasını bozmuş durumda. Karpuz ekimi hemen hemen biterken, sebze ekimi ise devam ediyor. Onlarca yaban hayvan türünün yaşadığı, onlarca çeşit endemik bitki örtüsünün bulunduğu Hevsel Bahçeleri beton ve çarpık kentleşmenin baskısı altında yok olma tehlikesi altında varlığını yürütüyor.

Uluslararası Fotoğraf Sanatını Federasyonu Üyesi Mehmet Masum Süer yıllardır bölgede gerek Hevsel, gerekse de yok olma tehlikesi altına olan tarihi ve kültürel varlıkları fotoğraflıyor, eski ve yeni hallerini karşılaştırarak dosya haberler hazırlıyor. Bir çok uluslararası fotoğraf organizasyonuna da katılan Süer Hevsel için sık sık çağrılarda bulunarak, alanın daha sıkı ve doğru korunmasını istiyor.

Hem doğal hayatı koruma, hem de kent florasında böylesine zengin bir bitki örtüsünün bulunmasının büyük bir hazine olduğuna dikkat çeken Süer şunları belirtiyor:”

Bir süre önce barajlarda su tutulması nedeniyle Dicle nehrinin suları çekildi. Bu çekilme özellikle Ongözlü Köprü civarında ve Hevsel bahçelerinin kıyısında, Dicle’deki kirliliğin boyutlarını tüm çıplaklığı ile gözler önüne serdi. Günlerce etrafa kötü kokular yayıldı. Bu arada nehirdeki çok sayıda balık kirlenmenin etkisiyle ölerek sahile vurdu veya su yüzüne çıktı.

Üç yıl önce Keçi Burcunun altından nehre inen yolun sağında olmak üzere bahçelerin 5-6 noktasında kepçe ve dozerlerle çalışmalar yapılarak, ekim için yer açmak ve başka düşüncelerle, birçok canlının barınağı olan ağaçlar ve çalılıklar köklerinden söküldü. Hevsel’in önemli simgelerinden biri olan birçok dut ağacı da bu dönemde yine kesildi veya yerinden söküldü. Gazi Köşküne giden yolda karayolunun kenarındaki çalılıklar tamamen söküldü. Bahçelerde zaman zaman belli alanlardaki agaç, kök veya çalılıkların ateşe virildiğini görüyorum.

Zaman zaman bahçelerde ve Ongözlü Köprü civarında gezen vatandaşlar görmüşlerdir, bahçelerde, günün belli saatlerinde, sağdan soldan atılan av tüfeği ve diğer ateşli silahların seslerinden geçilmiyor. Çoğu 15-20 yaşlarında olan çocuklar ve gençler, amaçsız ve bilinçsizce ya silahlarla veya diğer bazı aletlerle kuşları avlıyor veya öldürüyor. Güvenlik güçlerinin bu silah seslerine ve kullanımına kayıtsız kalmasını hayretle izliyorum.

İşletmelerden örnek tavır

Ongözlü Köprü civarındaki işletmeler kişisel olarak, bu bölgedeki kuş ve özellikle nehirdeki yaban ördeklerinin avlanmasına izin vermediklerini ve engel olduklarını söylediler. Bu girişimin etkisiyle, bu bölgede, günün hemen her saatinde, yaban ördeklerinin korkusuzca nehir suları üzerinde dolaştığını görmek mümkün. Bu yöredeki su samurlarının da son zamanlarda korkmadan ortaya çıktıkları ve ve su yüzünde dolaştıkları görülüyor.

Dünya Mirası Listesi’nde yer alan bu tarihi ve kültürel bahçelerin değeri çok çok büyüktür. Böyle bir doğal alan zor bulunur. Bunun kiymetini bilmemiz gerekir. Yetkililere ve özellikle alanla ilgili sivil toplum kuruluşlarına çağrıda bulunuyorum. Bahçelerin her anlamda güvenliğinin sağlanması, değişikliklerin izlenmesi ve ağacıyla, bitkisiyle, hayvanıyla tümüyle bir koruma altına alınması için çalışmalar başlatılmalı ve gereken önlemler alınmalıdır.

Hevsel bahçeleri, hem doğal, tarihi ve kültürel bir zenginliğimizdir. Hem de turizm açısından önemli bir çekim ve ilgi merkezi olduğu da unutulmamalıdır. Diyarbakır’a gelen turistlerin en önce görmek istediği ve gezdiği alanların başında geliyor. Diyarbakırlılar olarak bu kaynağı kendi ellerimizle yok etmemeli ve koruyup geliştirmeliyiz…”

Binlerce yıllık tarımsal miras alanından şu ana kadar bir koruma planı açıklanmadığı gibi, saha da herhangi koruma çalışması yürütülmüş değil.